Hüseyin Güneş, özetle şunları anlattı:

Rivayet olarak gelen bilgi doğru mu değil mi? Öncelikle buna bakmak lazım. Tarihte çok ciddi çalışmalar var; hakkını da vermek lazım. Ama yapılacak şey yapılmış diyemeyiz..

Hadislerin toplanmasının ardından cerh ve tadil doğmuş. Cerh, yaralama demek. Hadiste fısk sebebiyle ya da daha meşhur bir ravinin zıt manadaki bir rivayeti sebebiyle o ravinin terk edilmesi anlamında kullanılıyor. Tadil düzeltmek demek. Hadiste, ravinin rivayetini kabul etmek demek.

İsnad kontrol sistemi – İsnad; metne ulaşmak için kullanılan yol. Cerh tadil için gıybet olur diyenler bile var. Şahsı kontrol, şahsın getirdiğini kontrol ile ilgili Kur'an'dan deliller getiriyor karşıdakiler. Peygamber yorumlarını dayanıyorlar tanıdıkları kişilerler ilgili. Peygamber "birilerinin gönlünü kırmamak için benden rivayet olunduğu iddia edilen sözlerin doğruluğunu araştırmadınız" der diye düşünüyorlar.

Zaman geçtikçe ravi ve cerh sayısı artıyor. Hz. Ömer, bu konuda çok titiz ve sert. Değişik coğrafyalara gönderdiği insanların hadis rivayetini azaltıp daha çok Kur'an'la meşgul olmalarını istiyor. Hz. Ali: "Peygambere yalan isnad etmektense gökten düşmeyi tercih ederim." Sahabe döneminde masum zaaflardan kaynaklanan cerhler var; "unuttu", "hafızası zayıf" vs. Bir dönemden sonra adalet yönünden de var. Hicrî 4. asırdan sonra tasnif başlıyor. Tarihte ve günümüzde "Cerh – tadil uzmanları her şeyi yapmış" diyenler var. Metin tenkidi yapanları 'müsteşriklerin çocukları' diye yaftalıyorlar.

Metin, bir şeyin gözüken kısmı, kitabın aslı. Sened tarafından desteklendiği için metin, sağlam, dayanıklı oluyor. Hadisin aslı, senedden sonra gelen söz, kelam.

Nakd, yanlış yerleri bulmak. Sahihi zayıftan ayırmak için yapılan ayrım.

Harici tenkid, sened ile ilgili. Dahilî tenkid, metin ile ilgili.

Metinle yeterince ilgillenildiğini söyleyenler de var, metinle hiç ilgilenilmediğini söyleyenler de. Mutezile, kelamcılar vs. "Bu adamlar metinle ilgilenmediler; senede güvenmek yanlışa götürdü diyorlar."

Metin tenkidi gerekli mi?

Daha sonra Güneş, sahih addedilen kitaplardan verdiği rivayet örnekleriyle, Kur'an'ın öğretisine ters rivayetlerin hala mevcut olduğunu gözler önüne serdi:

"Metin tenkidi gerekli mi? Evet, kesinlikle. Aldığımız metni Kur'an'a arz etmek gerek. Kur'an çalışmasını ciddi yapmak gerek bunun için de."

Fazlı İnderin – HaksözHaber – İzmir