Her hafta farklı bir Kur'ânî kavramın işlendiği seminerlerin bu haftaki konuğu, Tatvan Özgür-Der'den Şaban Hayran idi. Hüseyin Yıldırım'ın moderatörlüğünü yaptığı seminer, Tatvan Özgür-Der binasında gerçekleştirildi.

Seminer; Erol Kutlu'nun okuduğu Kur'ân-ı Kerîm ve Türkçe meâliyle başladı.

Şaban Hayran, sunumunda şu hususlara değindi:

Kur'an'da hür kelimesinin zıddı olan 'Abd/köle' kelimesi ile aynı kökten gelen İbadet; sözlükte; tapmak, itaat etmek, boyun eğmek, kölelik yapmak anlamlarına gelir.

Kur'an'da 'Abd/köle'  kelimesi 6 yerde kelime anlamıyla kullanılmaktadır.

"Senin başıma kaktığın bu nimet (gerçekte) İsrailoğullarını köleleştirmen(in neticesi)dir."(şuara-22)

''Allah, hiçbir şeye gücü yetmeyen ve başkasının malı olan bir köle ile, kendisine verdiğimiz güzel rızıktan gizli ve açık olarak Allah yolunda harcayan kimseyi misal verir.''(nahl-75)

''Sizden bekâr olanları, kölelerinizden ve cariyelerinizden durumu uygun olanları evlendirin. Eğer bunlar yoksul iseler, Allah onları lütfuyla zenginleştirir. Allah, lütfu geniş olandır, hakkıyla bilendir.''(nur-32)

Ayetleri ile birlikte (bakara-178, bakara-221, muminun-47) ayetleri de 'Abd/köle' ibaresinin kelime anlamıyla kullanıldığı yerlerdir.

İbadet kavramının Kur'an'a göre kavramsal anlamı, Hürmet, sevgi ve saygının en yüksek ifadesi ve itaatin en ileri şekli olan; Kur'an'da insanın Allah'a, hiçbir memnuniyetsizlik ve isyan belirtisi göstermeden boyun eğmesi, O'na tazim ve bağlılığını gösteren duygu, düşünce ve davranışları ifade etmek için kullanıldığı gibi, Allah'ın dışındaki bir takım varlıklara da (mesela cinlere, şeytana, din bilginlerine) izafe edilip kullanılır.

Dolayısıyla kişi tapınmasını, itaatini, duasını, tazimini vs. kime yönlendirmişse ona kulluğunu da yöneltmiştir. Dolayısıyla ibadet ya insanı tevhide ya da şirke sokan bir kelimedir. Bu nedenle insanlar ya Allah'ın kuludur, ya da nefsinin, şeytanın, tağutların, din bilginlerinin, kurum ve kuruluşların kuludur.

''Ey iman edenler! Eğer siz ancak Allah'a kulluk ediyorsanız, size verdiğimiz rızıkların iyi ve temizlerinden yiyin ve Allah'a şükredin.(bakara-172)''

''(Yahudiler) Allah'ı bırakıp, hahamlarını; (hıristiyanlar ise) rahiplerini ve Meryem oğlu Mesih'i rab edindiler. Oysa, bunlar da ancak, bir olan Allah'a ibadet etmekle emrolunmuşlardır. O'ndan başka hiçbir ilâh yoktur. O, onların ortak koştukları her şeyden uzaktır.(tevbe-31)''

Ayetleri 'Abd/köle' ibaresinin kavramsal anlamda kullanımına örnek verilebilir.lakin Belli başlı başlıklar altında ibadetin/kulluğun kimlere yapılabileceğine, Kur'anda tapınmanın yanlış olarak nasıl yapıldığına dair ayetleri geniş bir çerçevede şöyle sıralayabiliriz:

1. Tağuta kulluk/ibadet ile ilgili ayetler:

''De ki: "Allah katında cezası bundan daha kötü olanları size haber vereyim mi? Onlar, Allah'ın lânetlediği ve gazabına uğrattığı, içlerinden maymunlar ve domuzlar çıkardığı kimseler ile şeytanlara tapan kimselerdir(tâgûte). İşte bunların yeri daha kötüdür ve onlar doğru yoldan daha çok sapmışlardır."(maide-60)

''Andolsun biz, her ümmete, "Allah'a kulluk edin, tâğûttan kaçının" diye peygamber gönderdik. Allah, onlardan kimini doğru yola iletti; onlardan kimine de (kendi iradeleri sebebiyle) sapıklık hak oldu. Şimdi yeryüzünde dolaşın da peygamberleri yalanlayanların sonunun ne olduğunu görün.'' (nahl-36)

''Tâğût'tan , ona kulluk etmekten kaçınan ve içtenlikle Allah'a yönelenler için müjde vardır. O hâlde, kullarımı müjdele!'' (zumer-17)

2. Şeytana kulluk/ibadet ile ilgili ayetler:

"Babacığım! Şeytana tapma! Çünkü şeytan Rahmân'a isyankâr olmuştur."(meryem-44)

3. Putlara kulluk/ibadet ile ilgili ayetler:

''Hani babasına şöyle demişti: "Babacığım! İşitmeyen, görmeyen ve sana bir faydası olmayan şeylere niçin tapıyorsun?"(meryem-42)

(Ey Muhammed!) De ki: "Allah'ı bırakıp da, sizin için ne bir zarara ne de bir yarara gücü yeten şeylere mi tapıyorsunuz? Oysa Allah, hakkıyla işitendir, hakkıyla bilendir."(maide-76)

4. Güneşe ve aya kulluk/ibadet ile ilgili ayetler:

''Gece, gündüz, güneş ve ay Allah'ın varlığının delillerindendir. Güneşe ve aya secde etmeyin. Eğer gerçekten Allah'a kulluk ediyorsanız, onları yaratan Allah'a secde edin.(fussilet-37)''

5. Ataların taptıklarına kulluk/ibadet ile ilgili ayetler:

''Onlar, "Sen bize tek Allah'a ibadet edelim, atalarımızın ibadet edegeldiklerini bırakalım diye mi geldin? Eğer doğru söyleyenlerden isen, haydi bizi tehdit ettiğin azabı bize getir" dediler.(araf-70)

''Onlar şöyle dediler: "Ey Salih! Bundan önce sen, aramızda ümit beslenen bir kimseydin. Şimdi babalarımızın taptıklarına tapmamızı bize yasaklıyor musun? Şüphesiz, biz senin bizi çağırdığın şeyden derin bir şüphe içindeyiz."(hud-62)

6. Allah'a yakınlaştırdığı gerekçesiyle bazı insanlara kulluk/ibadet ile ilgili ayetler:

''İyi bilin ki, halis din yalnız Allah'ındır. O'nu bırakıp da başka dostlar edinenler, "Biz onlara sadece, bizi Allah'a daha çok yaklaştırsınlar diye ibadet ediyoruz" diyorlar. Şüphesiz Allah, ayrılığa düştükleri şeyler konusunda aralarında hüküm verecektir. Şüphesiz Allah, yalancı ve nankör olanları doğru yola iletmez.'' (zumer-3)

7. Şefaatçi olsunlar diye başka varlıklara ibadet edenlerle ilgili ayetler:

''Allah'ı bırakıp, kendilerine ne zarar, ne de fayda verebilecek şeylere tapıyorlar ve "İşte bunlar Allah katında bizim şefaatçılarımızdır" diyorlar. De ki: "Siz, Allah'a göklerde ve yerde O'nun bilmediği bir şeyi mi haber veriyorsunuz!? O, onların ortak koştukları şeylerden uzaktır, yücedir."(yunus-18)

8. Kendi arzu ve nefislerine kulluk/ibadet edenlerle alakalı ayetler:

''Haklarında azap hükmü gerçekleşenler, "Ey Rabbimiz! İşte şunlar bizim azdırdıklarımızdır. Kendimiz azdığımız gibi onları da azdırdık. Şimdi de onlardan uzaklaşıp sana döndük. Zaten (gerçekte) onlar bize tapmıyorlardı" diyeceklerdir. (kasas-63)

9. Meleklere kulluk/ibadet ile alakalı ayetler:

''Allah'ın, onları hep birden toplayacağı, sonra da meleklere, "Bunlar mı size ibadet ediyorlardı?" diyeceği günü bir hatırla! (sebe-40)''

 ''Onlar, Rahmân'ın kulları olan melekleri de dişi saydılar. Onların yaratılışına şahit mi oldular? Onların (yalan) şahitlikleri yazılacak ve sorgulanacaklardır. Eğer Rahmân dileseydi, biz onlara kulluk etmezdik" dediler. Bu konuda hiçbir bilgileri yoktur. Onlar sadece yalan söylüyorlar.(zuhruf-19,20)

10. Kullara kulluk/ibadet edenlerle ilgili ayetler:

''Allah'ı bırakıp tapındıklarınızın hepsi sizin gibi (yaratılmış) kullardır. Eğer doğru söyleyenler iseniz, haydi hemen onları çağırın da size cevap versinler (duanıza icabet etsinler). (araf-194)

11. İbadete/kulluğa layık yegane varlık olan Allah'a ibadet:

Kur'an'da 82 ayette cenab-ı Allah'a ibadet geçer ve bunları da insanların ibadeti, meleklerin ibadeti ve cinlerin ibadeti olarak tasnif edebiliriz.

a.) İnsanların Allah'a ibadeti;

''Ey iman edenler! Eğer siz ancak Allah'a kulluk ediyorsanız, size verdiğimiz rızıkların iyi ve temizlerinden yiyin ve Allah'a şükredin.'' (bakara-172)

''(Allahım!) Yalnız sana ibadet ederiz ve yalnız senden yardım dileriz.'' (fatiha-5)

''De ki: "Rabbimden bana apaçık deliller gelince, Allah'ı bırakıp da taptıklarınıza tapmam bana yasaklandı ve bana, âlemlerin Rabbine teslim olmam emredildi." (mumin-66)

"Şüphe yok ki ben Allah'ım. Benden başka hiçbir ilâh yoktur. O hâlde bana ibadet et ve beni anmak için namaz kıl." (taha-14)

''İşte sizin Rabbiniz Allah. O'ndan başka hiçbir ilâh yoktur. O, her şeyin yaratıcısıdır. Öyle ise O'na kulluk edin. O, her şeye vekil (her şeyi yöneten, görüp gözeten)dir.'' (enam-102)

b.) Cinlerin ve Meleklerin Allah'a ibadeti;

''Ben cinleri ve insanları, ancak bana kulluk etsinler diye yarattım.'' (zariyat-56)

Sözlü veya fiili bir amelin, ibadet olması da elbette mümkündür. Fakat herhangi bir sözlü veya fiili amelin ibadet olması da ancak şirkten uzak tevhidi bir iman ile olur. Meşru bir amelin Allah rızasına dönük bir niyetle Kur'ani ilkelerce benimsenmiş bir usul ve metodla uygulanması da sözlü veya fiili bir amelin ibadet olabilmesi için elzemdir.

Seminer soru cevap faslının ardından sona erdi.