Konuyu Yusuf ÇELİKAL özetle bu şekilde ifade etti.

SÖZLÜK ANLAMI:

 İnsan kelimesinin kendinden türediği kök olarak iki sözcükten bahsedilir; bunlardan biri üns kelimesidir. Üns ünsüyet yakınlık demektir. Bu ‘’ yakınlık yaklaşmak duygusu ‘’ bir yandan hemcinsleriyle bir arada yaşama  durumunda olan insanın başka insanlara karşı yakınlığını, bir yandan da Allah ‘a bütün varlıkların üstünde olan yakınlığı ifade eder.

İnsan kur’an-ı kerimde kelime anlamında kullanılmamıştır 

KAVRAMSAL ANLAMI: İslam inancına göre insan; Beden ve Ruhtan oluşan, Düşünen, Şuuru,iman ve İlim sahibi bir varlıktır. İnsan, Allah’ın yer yüzünde lütfettiği, üstün yapıcı yeteneklere sahip, fakat organik ve biyolojik yapı bakımından zayıf olan bir varlıktır.

İNSANIN YARATILIŞ AŞAMALARI: İnsanın yaratılış sürecindeki basitten mükemmelliğe doğru gelişen tekamül sürecine dikkat çekilir. Böyle bir şaheserin ‘’amaçsız’’ olamayacağını ima edilir.

İnsan daha önce hiç bir şey değilken BİRİNCİ AŞAMA toprak (türab)—İKİNCİ AŞAMA çamur (tıyn) ÜÇÜNCÜ AŞAMA çamurun özü—DÖRDÜNCÜ AŞAMA yapışkan çamur. BEŞİNCİ AŞAMA  şekillenmiş kara balçık. ALTINCI AŞAMA kuru çamur. YUEDİNCİ AŞAMA insan şekline koyup ruh verildi.

İNSANIN YARATILDIĞI SIVI: İnsanoğlunun tuğyanlaşıp Rabbine düşman kesilmesini, yaratıldığı su örneğiyle değersizlikten tuğyanlaşma karşılaştırıyor. Şüphesiz biz insanı karmaşık olan bir damla sudan yaratık. Onu deniyoruz. Bundan dolayı onu işitin ve gören (biri) kıldık (insan /2)

İnsan neden yaratıldığına bir baksın (TARIK/5)

İNSANIN İMTİHAN KARŞISINDA DAVRANIŞLARI

1-İnsana nimet tattırırsak ,İnsana bir nimet verdiğimiz zaman (bizden) bizde yüz çevirir ve yan çizer (fussilet/51) (isa 83)

Sonra Allah kendisine ona bir nimet verince,önceden yalvarmış olduğunu unutur.Allah’ın yolundan saptırmak için ona eşler koşar.(Zümer-8)

2-İnsanın başına bir sıkıntı gelince:

İnsan hayır istemekten usanmaz.Fakat kendisine bir kötülük dokunursa hemen ümitsizliğe düşer,üzülü verir(Fussilet-49).Ona birde zarar ziyan dokunacak olsa iyice karamsarlığa düşer .(İsra-83)

ÇIKARILAN SONUÇLAR:

1-İNSANIN APAÇIK DÜŞMANI ŞEYTANDIR:

Şeytan unutturur, unutturan anlamına gelen şeytan, Allah’ı insanlara unutturur.(Yusuf-5,İsra-53,Furkan-29,Secde-7)

2-İNSANIN YARATILIŞ AMACI ALLAH’A KULLUKTUR:

Ben cinleri ve insanların yalnızca bana, ibadet etsinler diye yarattım(51/Zariyat-56).Sizi boşuna yarattığımızı ve gerçekten bize döndürülmeyeceğinizi mi sandınız(23/Mü’minün-115)

3-İNSAN HALİFE OLARAK YARATILMIŞTIR:

İnsan yeryüzünde Allah’a halife olarak yaratılmıştır.O Allah adına Allah’ın emir ve hükümlerini uygulayacaktır.

Hz. Âdem’in dolayısıyla insanoğlunun Allah’ın yeryüzündeki halifesi ‘’olduğu görüşü en yaygın görüştür. Bu konum onurlu bir statü olarak nitelendirilmektedir.

Sizi yeryüzünün halifeleri kılan,size verdiği(nimetler) hususunda sizi denemek için kiminizi kiminizden derecelerle üstün kılan O’dur.(6/En’am-165)

4-İNSAN İÇİN KENDİ ÇALIŞMASINDAN BAŞKA YOKTUR:

Yani bir insan başkasının günahından dolayı hesaba çekilmeyeceği gibi, çalışmasının dışında bir şey ile sevap alması da kendi has hakkı değildir.

Bilsin ki insan kendi çalışmasından başka bir şey yoktur(Necm-39)

Herkesin kazandığı iyilik kendilerine, kötülükte kendi aleyhinedir.(Bakara 2/286)

5-İNSANIN DAVRANIŞLARI SEVİYESİNİ BELİRLER:

İnsan Rabbi’nin yoluna uyarsa insanların en şereflisi konumuna yükselir.Rabbini unutur, şeytanın yolundan giderse aşağılarının en aşağısı seviyesine düşer.

Biz insanın Ahsen-i Takvim üzere / en güzel şekilde yarattık.Sonra onu aşağıların en aşağısı kıldık.(95/Tin,4-5)

6-İNSAN KENDİNİ YETERLİ GÖRDÜĞÜ ZAMAN AZAR:

Azgınlaşır-Tuğyanlaşır Hayır, insan kendini yeterli gördüğü için mutlaka azgınlık eder.(Alak/6-7)

KELİME  ANLAMI:

1: Şiddetli gamı, tasayı, izale eden veya gideren şey

2: Günün genişlemesi, kadının doğum yapması

3:Kem göz, azamet (müfredat-isfahani)

KAVRAMASAL ANLAMI:

Nefs öncelikli olarak bir kimsenin veya kendisi özü anlamına gelir. Açık ve gizli dünyaya ve ahrete bakan duyuları, maddi ve manevi becerileri, arzu, heves ve ihtiyaçları canı,ruhu ve hayatı ve istekleriyle kişinin bizzat kendisi demektir.

Nefs , ruh ve kalp manasında da kullanılmıştır. Nefs kelimesi zaman içerisinde bir çok anlam kazandırmıştır, bunların bazıları şunlardır: Can, kalp, benlik, iç, kimse, bir şeyin özü gibi.

ÇIKARILAN SONUÇLAR:

 1: Kuran da nefis ağırlıklı olarak İnsan, Kendisi, Kimse, Benlik, Ego, Can, anlamlarında kullanılmıştır. Allah’ta kendi zat’ıyla ilgili kullanılmıştır.

2: İnsanla yaklaşık anlamlar kullanılmış diye biliriz.

3: Nefis yaygın kanaat olan kötülüğü emretmiyor. Takva ve fucuru’da aktif pozisyondadır. Kötülüğü emreden nefisler fucuru galip olduğu nefiserdir. (nefse ve onu biçimlendirene, Ona bozukluğunu ve korunmasını (isyanını ve itaat’tını)ilham edene andolsun ki( 91 ŞEMS 7-8)

Allah’ın şah damarızdan  yakın olması Takva ya da yakıt olduğunu da yorumlana bilir.

4: Nefisine zulmeden yaratılış özüne yani fıtratı aykırı davranandır. (Kim bir kötülük yaparsa yahut nefsine zulmeder de  sonra Allah tan mağfiret dilerse, Allah’ı bağışlayıcı ve esirgeyici bulur.(4/NİSA 110)

5: Kendine iyilik etmek isteyenler Allah’a itaat eder, onun öğütlerini dinler ve mallarından O’nun yolunda harcar. Bunu yaptığımız da özümüzden sapmamış oluruz.

6: kur’an’da geçen üç nefis şekli

A=MUTMAİN: huzura ermiş Allah’a itaat etmiş emirlerini dinlemiş ve malından Allah uğrunu harcamış.

Ey Huzura eren (mutmain) nefis! Razı edici ve razı edilmiş olarak Rabbine dön! (iyi) Kullarım arasına gir! Cennetime gir.889/ FECR 27-30)

B= EMMARE: Kötülüğü emredici, Zalimlikleri, Tağutları tescillenmiş  nefisler

Ben nefsimi temize çıkarmam. Çünkü nefis, daima kötülüğü emredicidir. Meğer Rabbimin esirgediği bir nefis ola Rabbim bağışlayandır, esirgeyendir.(YUSUF/53)

C= LEVVAME: Dünyayla alakalı olumlu kullanılıyor. Özeleştiri yaparak yeniden dirilmiş gibi kişilere yemin ediyor.

Hayır, kalmış (Kıyamet) gününe And ederim. Hayır! Sürekli olarak kendini kınayan nefsime yemin ederim (Kıyamet/ 1-2)